Belangen

In Noorwegen is de afgelopen weken een serie uitgezonden ("Why poverty"), die een aantal dingen aanstipt rondom armoede en de hulp die daarvoor geboden wordt vanuit 'het rijke westen'. Een serie die veel dingen laat zien die de laatste maanden in discussies aan bod zijn gekomen, dingen bevestigd die wij voorzichtig geconcludeerd hebben, en nog wat nieuwe informatie bracht. En nieuwe schaamte.
Schaamte? Ja, nogal. Om zoveel redenen. Ik heb al eens genoemd dat ik me schaamde voor de manier waarop het westen kijkt naar mensen met een andere huidskleur. De vooroordelen die overal leven. En vanuit mijn studententijd in Wageningen was ik me bewust van armoede, fair trade en dergelijke. Maar het is toch een enorm verschil of je er veilig vanuit je warme studentenkamer over discussieert, naief gelovend dat je de wereld kunt verbeteren, of daar in elk geval aan kunt bijdragen, of dat je praat met mensen die in onmenselijke omstandigheden hebben geleefd en je haarfijn kunnen vertellen dat er flink wat leugens en halve waarheden rondgaan.
Allereerst het ontstaan van armoede. Er zijn veel oorzaken aan te duiden, maar in veel daarvan komt toch de 'blanke' invloed naar voren. Ziektes die wij daar binnengebracht hebben tijdens de kolonie-tijd. Gevechten die in die tijd plaatsvonden, de slavernij, de gevolgen die dat alles nog altijd heeft in politiek en opstanden en bevolkingsgroepen die elkaar het licht in de ogen niet gunnen. Natuurlijk is het te zwartwit om te zeggen dat dit door blanken veroorzaakt is, maar we hebben er zeker aan bijgedragen. En bij onze komst in hun wereld kwamen wij hun vertellen dat hun geld niets waard was, wij hebben ons geldsysteem daar geintroduceerd en daar goed van geprofiteerd. Grondstoffen die voor hen van weinig waarde waren op dat moment, maar voor ons heel waardevol, voor een prikkie opgekocht. Er is heel veel te zeggen over hoe de derde wereld ontstaan is, en ik kan het hier alleen maar eventjes aanstippen, maar denk 2000 jaar terug en je ziet hoe schrijnend het is. Koning Salomo en zijn rijkdom, de koningin van Scheba (= Ethiopie), die langskwam, ook erg rijk. Het westen was niet eens in kaart toen. Wij waren een stel lompe boeren die in de bossen leefden van wat we aan vlees schoten. Geen zilver, goud en specerijen.
Armoedebestrijding nu is een punt waar lastig over te discussieren valt. Omdat het zo slecht te controleren is. Een aantal dingen zijn alom bekend. Hoe geld van sommige organisaties nooit terechtkomt waar ze zeggen dat het heen zal gaan, maar in de zakken van de (westerse) eigenaars verdwijnt, of in de zakken van de leiders in het land waar de hulp heen gaat. Iets is bekend over de oneerlijkheid van kinderarbeid.
Maar wat met oorlogen? Kijk naar de oorlogen op dit moment. Onstabiele landen, waar het westen toch grote (financiele) voordelen heeft bij een burgeroorlog of een opstand, en waar achter de schermen flink wat vuurtjes opgestookt worden. Leiders/dictators waarvan bekend is dat ze corrupt zijn, die toch de hand boven het hoofd wordt gehouden. Om over oplichting nog maar niet te spreken. Alle enorme organisaties rondom bijvoorbeeld mijnwerk (koper, diamanten...), die door middel van belastingzwindels enorme winst kunnen maken. En de derde wereldlanden die de kennis niet in huis hebben om aan te tonen waar het fout zit.
De ene hand geeft, de andere hand neemt. Wat in de genoemde serie bijvoorbeeld naar voren komt, maar in onze discussies ook meerder keren voorzichtig geconcludeerd is. Het westen geeft minder geld aan armoedebestrijding dan dat ze er door corruptie en oorlogen uit haalt.
Zelfs op kleine schaal is zo duidelijk hoe egoistisch de mens eigenlijk is. Als er in de kerk om gevraagd wordt, dan wordt er wel geld gegeven voor weldadigheidsprojecten. Maar wat doet geld? Mijn mening is dat het geven van geld vaker niet of averechts werkt, dan dat het positief helpt. Als het gaat om een kleinschalig project, niet vanuit een grote organisatie, dan kan het nog wel nut hebben, hoewel de invloed dan natuurlijk veel kleiner is dan het theoretisch zou kunnen zijn. Maar wanneer het gaat om het helpen van de medemens, dan denk ik terug aan een preek van een paar maanden geleden die me kwaad maakte, als ik om me heen keek in de kerk.
De preek ging over Zacheus. Over hoe belangrijk het is om niet te nemen wat jou niet toehoort, maar juist uit te delen aan hen die het nodig hebben, of aan hen die jij tekort doet. Om me heen kijkend zag ik de (niet onwelvarende) medekerkmensen instemmend knikken. Ja, we moeten niet hangen aan ons aardse goed. Als we sterven, kunnen we het toch niet meenemen. De meesten zullen een extra munt in de collecte hebben gegooid, om hun schuldgevoel dat ze te weinig doen voor hun medemens daarmee af te kopen. En vervolgens gaan ze naar huis, waar een rijk gevulde tafel staat te wachten, misschien een korte discussie over de armoede en onrechtvaardigheid in de wereld. Een blik op het nieuws, waar beelden van een oorlog worden uitgezonden, waar snel overheen gezapt wordt. En de volgende dag start het gewone dagelijkse leven weer, is iedereen weer druk met zichzelf, misschien zijn gezin, en de drukte van het westerse bestaan. Plannend hoe er ooit genoeg tijd gevonden kan worden om na het werk de kinderen uit de opvang te halen, vervolgens de oudste naar voetbal te brengen, de middelste naar een feestje en de jongste naar zwemles, ze vervolgens allemaal op tijd rond de tafel te kunnen krijgen, om daarna zelf nog naar het etentje met de collega's te kunnen.
En ik ging vanuit deze dienst naar het asielzoekerscentrum, waar ik de troosteloosheid zag van dat leven. De kinderen die op het grasveld voetbalden, de ouders die er omheen zaten in de zon, om op hun kroost te letten. Misschien en aantal die rond de pooltafel stonden of een voetbalwedstrijd op televisie volgden. De vrouwen die urenlang in de keuken stonden te bakken en te koken, om hun dagen gevuld te krijgen. De afbladderende verf op de kozijnen, de gangen die naar urine stonken, de versleten vloerbedekking, de 5 vierkante meter per persoon. Het afval dat uit de bovenverdiepingen naar buiten gegooid werd aan de achterkant van het gebouw, belandend op de groeiende stapel op de grond. De geur van rook, vermengd met waterpijp, die op sommige plekken onder de deur door kringelt. Af en toe een vrouw die luidkeels in een Arabische taal ruzie maakt met iemand die 5 deuren verderop staat. Al deze mensen die hier aan weken, maanden, jaren op deze manier leven, geen vooruitzicht hebben op verandering. Bang zijn om ziek te worden, want ze hebben geen recht op gezondheidszorg. Kinderen hebben die hier geboren en getogen zijn, waarvan je, als je ze hoort praten, overtuigd zou zijn dat ze uit gewone Noorse gezinnen komen, zo vloeiend beheersen ze de taal. Stellen die al heel lang samen zijn, maar gescheiden worden omdat 1 terug moet naar zijn geboorteland, terwijl de ander hier wel mag blijven.
Wat is die extra munt in de collecte dan waard? Ik voel 2 dingen. Allereerst: wil je werkelijk iets doen, vergeet dan niet de mensen vlakbij. Als al die knikkende mensen in de kerk wekelijks 5 minuten van hun tijd zouden besteden aan deze groep mensen die onder hun neuzen leven, wat zouden er dan veel mensen een klein beetje gelukkiger zijn. Daarnaast: is het ooit mogelijk om armoede uit de wereld te helpen? Misschien dat naieve burgers daar van overtuigd kunnen zijn, maar de regeringen die zij democratisch verkozen hebben, maken dit onmogelijk. De belangen van het bestaan van armoede zijn te groot. Tegelijk moet dit niet veroorzaken dat we de armen over elkaar slaan, ons hoofd meewarig schudden en niets meer doen. Want zelfs de kleine druppel op een gloeiende plaat, kan het leven van misschien 1 mens redden.